Tuarascáil Imscrúdú
Foilsithe Samhain 2012
Gearán i gcoinne Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte agus i gcoinne na Roinne Sláinte
Faoi Alt 4 den Acht Ombudsman 1980, arna leasú
Oifig an Ombudsman
Samhain 2012
Imscrúdú de chuid an Ombudsman - An Scéim Deontais Mótariompair
Gearán i gcoinne Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte agus i gcoinne na Roinne Sláinte
Achoimre
Seo Imscrúdú a rinne an tOmbudsman ar ghearán maidir le diúltú a rinne Feidhmeannachtna Seirbhíse Sláinte (FSS) Deontas Mótariompair (DMI) a bhronnadh ar fhear le míchumas trom intleachta. San imscrúdú breithníodh gníomhartha FSS, a rinne an cinneadh maidir leis an iarratas, chomh maith le gníomhartha na Roinne Sláinte (an Roinn) ar a bhfuil an fhreagracht fhoriomlán as an scéim DMI. Dhiúltaigh FSS an t-iarratas ar a bhforas nár chomhlíon an t-iarratasóir na critéir incháilitheachta leighis. Tar éis imscrúdú sonrach a dhéanamh, sheas an tOmbudsman leis an ngearán. Dar léi bhí an léirmhíniú a rinneadh ar na critéir incháilitheachta leighis a bhí in úsáid ag FSS ina gcritéir a bhí chomh sriantach nach bhféadfaí glacadh leo agus go raibh siad ag sárú na reachtaíochta maidir le Stádas Comhionann. Bhí sí den tuairim freisin gur theip ar an Roinn Sláinte an scéim a mhaoirsiú i gceart.
An Cás
I mí Iúil 2010 chuir athair an Uasail Ryan (ní seo a fhíor-ainm) gearán faoi bhráid an Ombudsman ag cur in iúl gur diúltaíodh iarratas a rinne sé le haghaidh DMI ar son a mhic, fear óg as Dún na nGall. Dhiúltaigh FSS an t-iarratas ar a mbonn ar nár chomhlíon an tUasal Ryan nacritéir iomchuí incháilitheachtaleighis. Bhí athair an iarratasóra den tuairim gur chomhlíon amhac an critéar leighis atá sonraithe sa scéim, eadhon go bhfuil sé faoi “dhian-mhíchumas”. Mhaígh sé freisin gur chomhlíon a mhac na critéir incháilitheachta eile a bhain le tástáilacmhainne, aoise, agus an gá a bhí aige le hiompar.
Is scéim neamhreachtúil é an DMIatá i bhfeidhm ó bhí1968 ann. Chuir an Roinn an scéim arbun chun cuidiú le daoine atá faoi dhian-mhíchumas trí dheontais a thabhairt dóibh chun carr a fháil nó chun carr a oiriúnú d’fhonn fanacht i bhfostaíocht. Is é €5,020 an t-uasdeontas atá ar fáil.Tá foráil sa scéim freisin le haghaidh “cúinsí eisceachtúla” a cheadaíonn cúnamh deontais do dhaoine atá faoi dhian-mhíchumas agus nachbhfuil fostaithe, ach a bheadh aonraithe go sóisialta gan an cúnamh deontais.
FSS
San imscrúdú amharcadh go sonrach ar an gcaoi a ndearna FSS cás an Uasail Ryan a láimhseáil. D’admhaigh FSS go raibh an tUasal Ryan faoi mhíchumas trom intleachta chomh maith le riocht dian-dhíblithe a bheith aige. Ghlac FSS leis chomh maith nach féidirleis siúl as a stuaim féin mar go mbeadh seo baolach dó féin agus do dhaoine eile. An seasamh ag FSS ná, cé go raibh sé faoi dhian-mhíchumas, go bhfuil sé in ann siúl go fisiceach agus go raibh seo ina fhachtóir cinntitheach i ndiúltú an deontais. Rinne na hOifigigh Leighis i nDún na nGall athbhreithniú ar na ceanglais d’incháilitheacht leighis idir 2009 agus 2011 agus is as sin a d’eascair an léirmhíniú reatha ar an téarma “dian-mhíchumas” don scéim. I nDún na nGall (agus b’fhéidir i limistéir eile chomh maith)tuigtear le “dian-mhíchumas", igcomhthéacs an DMI, míchumas atá ann ina bhfuil dian-srian buan ar ghluaiseacht na ngéag íochtair, nó i gcás go mbeadh deacrachtaí ann ó thaobh siúil de. Sa chomhthéacs seo, níl aon scóip ann le haird a bheith ar iarmhairtí a bheadh agmíchumas síceolaíoch nó intleachtach ar an tsoghluaisteacht.
Chinn an tOmbudsman go raibh an cur chuige sin róshriantach. Tá sé ag teacht salach ar na hAchtanna um Stádas Comhionann a chuireann cosc ní hé amháin ar idirdhealú éagórach adhéanamh ar dhuine atá faoi mhíchumas agus iad á gcur i gcomparáid le duine nach bhfuil faoimhíchumas ach idirdhealú a dhéanamh orthu i gcomparáid le daoine eile le míchumas éagsúil.Tagann an cur chuige salach freisin ar na torthaí sonracha sa bhliain 2009 óimscrúdú a rinne Oifigeach Comhionannais, imscrúdú a bhí ag déileáil le scéim chomhchosúil, inar teipeadh “measúnú a dhéanamh ar chumas intleachtach agus/nó síceolaíoch an iarratasóra i ndáil lenas(h)oghluaisteacht”. An tráth úd an moladh a chuir an tOifigeach faoi bhráidFSS agus na Roinne ná gur chóir “iniúchadh a dhéanamh ar na scéimeanna liúntais éagsúla atá ann dodhaoine faoi mhíchumas chun a chinntiú go bhfuil siad, agus na próisis mheasúnachtabhainteacha, ag cloí le ceanglais na nAchtanna um Stádas Comhionann”. Ní bhfuair an tOmbudsman aon fhianaise go ndearnadh aon athbhreithniú dá leithéid.
An Roinn Sláinte
Ó bunaíodh an scéim sa bhliain1968 d’fhan an DMI ina scéim riaracháin gan aon bhonn reachtúil léi. Bhí an Roinn san áireamh san imscrúdú seo, cé nach bhfuil aon ionchur aici igcinntí sna cásanna indibhidiúla, sa mhéid go bhfuil freagracht fhoriomlán ar an Roinn as an scéim. Bhí an Roinn den tuairim gurb é jab FSS é sainiú a dhéanamh ar céard is “dian-mhíchumas” ann. Chuir an Roinn in iúl don Ombudsman le linn an imscrúdaithe seo go bhfuil tograí beartais i ndáil leis an scéim ceaptha agus go bhfuiltear ag fanacht le cinneadh ón Aire Sláinte.
Rinne an tOmbudsman iniúchadh ar ról na Roinne agus chinn go raibh sé réasúnta glacadh leis go bhfuil freagracht dhlíthiúil ar an Roinn as an scéim DMI. Cháin sí an Roinn as teipmaoirseacht a dhéanamh ar chur i bhfeidhm FSS aran scéim i gcoitinne agus as bheith faillíoch isoláthar treorach a bhí imleor, soiléir maidir le léirmhíniú théarmaí na scéime agus, go háirithe, an téarma “dian-mhíchumas”.
Próiseas Achomhairc FSS
Rinne an tOmbudsman grinnscrúdú freisin ar ghníomhartha Oifig Achomhairc FSS sa mhéid guran oifig sin a rinne an cinneadh deireanach andeontas a dhiúltú sa chás seo.Bhí an tOifigeach Achomhairc i gceist den tuairim nach bhféadfadh an tOifigeach Achomhairc cur isteach ar thuairim an chliniceora leighis. Chinn an tOmbudsman nach raibh an seasamh sin ag teacht leis an gcóras achomhairc a bheith ag feidhmiú go neamhspleách agus le húdarás.
Moltaí
Rinne an tOmbudsman roinnt moltaí bunaithe ar thorthaí a himscrúdaithe. Mhol sí gondéanfadh FSS athbhreithniú ar iarratas an Uasail Ryan ar DMI i bhfianaise a tuairisce ;go ndéanfaí athbhreithniú ar gach iarratas a diúltaíodh ó leasaigh Oifigigh Leighis Dhún na nGall an cur chuige sa bhliain 2009 agus go ndéanfadh FSS athbhreithniú arna socruithe achomhairc faoin scéim DMI ag féachaint lena chinntiú go mbeadh an tsaoirse ag gach Oifigeach
Achomhairc a n-údarás a chur i bhfeidhm go neamhspleách agus iad ag cur i gcrích a bhfeidhmeanna amach anseo.
Mhol an tOmbudsman don Roinn go ndéanfadh an Roinn leasú ar théarmaí na scéime DMI,chun go mbeadh tuiscint shainráiteann ar cad is brí leis an téarma “dian-mhíchumas” i bhfianaise thorthaí a himscrúdaithe agus i bhfianaise thuairimí an Oifigigh Chomhionannais ó 2009 maidir leis an ngá go mbeadh aird ar an sainmhíniú leathan ar cad is míchumas ann faoi na hAchtanna um Stádas Comhionann. Shonraigh sí amscálaí do chur i bhfeidhm na moltaí go léir.
Dúirt an Roinn nach raibh ar a cumas an ciorclán a leasúmar gheall ar na himpleachtaítromchúiseacha airgeadais a bhainfeadh leis seo. Ghlac an Roinn leis go n-ardaíonn an tuarascáil ceisteanna tábhachtacha agus dúirt go bhfuil síag pléleis na roghanna atá ann chun go mbeidh gach scéim dácuid ag teacht go hiomlán le forálacha na hAchtanna um Stádas Comhionann.
Ghlac FSS leis na moltaí a bhaineann leis agus táFSS ag gníomhúláithreach dáréir.